Teza:
„Brak określenia w umowie spółki górnej granicy dopłat pozostaje w sprzeczności z art. 177 § 1 oraz art. 178 KSH.
Stan faktyczny
1. 11.7.2012 r. przeciwko spółce z o.o. z siedzibą w P. (dalej: Spółka) został złożony pozew o stwierdzenie nieważności uchwały w przedmiocie nałożenia na wspólników obowiązku wniesienia dopłat oraz określenia ich wysokości i terminu ich wniesienia, względnie o jej uchylenie (dalej: Uchwała). 5.6.2013 r. SO w Poznaniu oddalił powództwo wniesione przeciwko Spółce przez kilku powodów będących jej wspólnikami.
2. Spółka w latach 2010–2011 poniosła znaczne straty finansowe. W związku z jej trudną sytuacja finansową, podjęto różne działania naprawcze, w tym podjęto działania zmierzające do dokapitalizowania Spółki. 12.4.2011 r. jej kapitał zakładowy został podwyższony.
3. Następnie zarząd Spółki zawiadomił wspólników pismem z 23.5.2012 r. o zwołanym na dzień 11.6.2012 r. Zwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników, w którego porządku obrad znajdował się punkt dotyczący głosowania nad podjęciem Uchwały.
4. Na ww. Zgromadzeniu zjawili się wspólnicy reprezentujący łącznie 97,68% wszystkich udziałów w Spółce. Uchwała została podjęta i zobowiązywała wspólników do dopłat w wysokości 500 zł na każdy udział. Dopłaty mogły zostać wniesione w dwóch równych częściach po 250 zł każda, w terminach do 1.7.2012 r. i 1.8.2012 r. oraz miały zostać przeznaczone na pokrycie straty i planowane inwestycje. Część wspólników głosowała przeciwko Uchwale, przez co następnie zostały zgłoszone sprzeciwy. Dopłaty zostały wniesione wyłącznie przez trzech wspólników Spółki.
5. Zgodnie z § 8 umowy Spółki: „1. Wspólnicy zobowiązani są do wniesienia dopłat, jednorazowo, w wysokości nieprzekraczającej stukrotności posiadanych udziałów proporcjonalnie do objętych udziałów w kapitale zakładowym. 2. Wysokość i terminy dopłat oznaczone będą w miarę potrzeb w drodze uchwały Zgromadzenia Wspólników podjętej zwykłą większością”.
6. Sąd I Instancji na kanwie powyższego stanu faktycznego uznał, iż powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie, albowiem:
- powodowie nie wykazali, że Spółka znajduje się w stanie likwidacji lub ogłoszono jej upadłość, a zatem nie wykazali, że potrzebna była zgoda wszystkich wspólników do podjęcia Uchwały,
- postanowienie z umowy Spółki odnośnie dopłat zdaniem Sądu nie narusza minimalnych wymagań określonych przepisami KSH, w tym art. 177, a zatem podjęta Uchwała jest ważna.
Ponadto, według Sądu, Uchwała nie miała również na celu pokrzywdzenia wspólników ani nie naruszała dobrych obyczajów. Co więcej, jej podjęcie było uzasadnione z przyczyn ekonomicznych dla Spółki, w celu ochrony jej interesów.
7. Powodowie złożyli apelację od wyroku SO zarzucając mu przede wszystkim, że § 8 umowy Spółki narusza art. 177 § 1 KSH poprzez brak określenia górnej granicy dopłat, do jakich mogą być zobowiązani wspólnicy. SA uwzględnił apelację powodów, w szczególności ze względu na naruszenie prawa materialnego, tj. art. 177 § 1 oraz 178 KSH.
Komentarz
1. Na wstępie wskazać należy, że dopłaty są dodatkowym zobowiązaniem wspólnika względem spółki i mają co do zasady charakter wielorazowy, przy czym nie powiększają one udziału tego wspólnika ani kapitału zakładowego spółki, choć zwiększają jej majątek. Funkcje dopłat są różne – mogą mieć na celu zapewnienie prawidłowego funkcjonowania spółki w związku z jej czasowymi trudnościami finansowymi, jak również mogą wynikać z potrzeby jej dokapitalizowania lub z konieczności poniesienia dodatkowych nakładów inwestycyjnych.
2. Instytucja dopłat, aby spółka mogła z niej skorzystać, musi zostać zawarta w umowie spółki – albo w jej pierwotnej wersji, albo w drodze zmiany umowy spółki – która powinna wskazywać maksymalną wysokość (górną granicę) uiszczeń, do jakich wspólnik może zostać zobowiązany na rzecz spółki, z zastrzeżeniem art. 179 § 4 KSH (zob. J. A. Strzępka, E. Zielinska (w:) J. A. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych, Komentarz., wyd. 5, Warszawa 2012, s. 388, nb. 5; T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz (w:) T. Siemiątkowski (red.), R. Potrzeszcz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Tytuł III. Spółki kapitałowe. Dział I. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Tom 2, Warszawa 2011, s. 116, nb. 4). Co istotne, wprowadzenie tego rodzaju postanowień do pierwotnej umowy spółki wymaga konsensusu wszystkich wspólników, w przypadku zmiany umowy spółki uchwała taka również powinna zapaść jednomyślnie (art. 246 § 3 KSH), z kolei do podjęcia tzw. uchwały wykonawczej, tj. uchwały zobowiązującej wspólników do wniesienia konkretnych już dopłat, wystarczająca jest bezwzględna większość głosów, o ile oczywiście KSH (np. art. 275 § 3 KSH) lub umowa spółki nie przewiduje w tym zakresie innych wymogów (zob. np. wyrok SA w Katowicach z 3.4.2003 r., I ACa 1186/02, OSA Nr 8/2004, poz. 24). W tym miejscu zaznaczyć należy, że to właśnie z powyższych względów zarzut powodów odnoszący się do braku zgody wszystkich wspólników na podjęcie Uchwały uznać należało za bezzasadny, co stwierdził także Sąd I Instancji.
3. W doktrynie, jak i w orzecznictwie, wskazuje się, iż po pierwsze umowa spółki jest jedynym źródłem, w którym może być wprowadzony obowiązek dopłat, a po drugie, że wskazana w umowie spółki wartość musi być stosunkowa, czyli określać relacje między udziałem a dopłatą, w związku z czym możliwe są określenia iloczynowe, ilorazowe bądź procentowe, odnoszące się do wielokrotności wartości udziału bądź określonej jego części (zob. A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 177 Kodeksu spółek handlowych, (w:) A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1–300 ustawy z dnia 15.9.200 r. Kodeks spółek handlowych; J. A. Strzępka, E. Zielińska (w:) J. A. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, wyd. 2, Warszawa 2003, s. 492). Chodzi o to, aby zastosowaną na jeden z powyżej wymienionych sposobów wartość, odnieść do udziałów wspólników tak, aby osiągnąć pewną relację w stosunku do wszystkich wspólników. Wskazuje się, iż nie jest zatem możliwe określenie tej wysokości poprzez wskazanie konkretnej kwoty, choćby w konsekwencji dała się ona odnieść jednocześnie do stosunku do udziału. Konieczne jest bowiem osiągnięcie pewnej relacji w stosunku do wszystkich wspólników. Za niedopuszczalne należałoby także uznać uchwałę wspólników przewidującą różne terminy wnoszenia dopłat dla poszczególnych wspólników spółki, jako naruszającą zasadę jednakowego traktowania wspólników wynikającą z art. 20 KSH (zob. M. Bielecki, Dozwolone modyfikacje kodeksowych zasad wnoszenia i zwrotu dopłat w spółce z o.o. Teza nr 1, Pr.Spółek. Z 2.3.2006).
4. SA uznał, iż § 8 umowy Spółki odnosi się wyłącznie do górnej granicy dopłaty jednorazowej, a nie do granic dopłat w ogóle, stanowiąc, że wspólnicy zobowiązani są do wniesienia dopłat jednorazowo w wysokości określonej w tej umowie. Tym samym Sąd uznał, iż umowa Spółki nie określa maksymalnej wysokości dopłat – granicą bowiem jest tutaj stukrotność wartości udziału, a literalne brzmienie umowy Spółki jednoznacznie wskazuje, iż wielkość ta odnosi się do jednorazowej dopłaty. Tymczasem sama Pozwana przyznała, co wynika z zebranego w sprawie materiału dowodowego, że po podjęciu Uchwały nadal będzie istniała możliwość podejmowania kolejnych tego rodzaju uchwał. SA wskazał, że brak właściwego określenia górnej granicy dopłat w umowie Spółki pozostaje w sprzeczności z art. 177 KSH, jako że dopłaty powinny zostać określone w granicach liczbowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziału, a zatem powinna zostać wskazana górna granica sumy wszystkich dopłat, i do którego treści odsyła art. 178 KSH określający, w jaki sposób – każdorazowo – oznaczane są wówczas ich wysokość i terminy. Zatem z umowy Spółki powinna jednoznacznie wynikać maksymalna wysokość możliwych w Spółce dopłat. Słusznie zatem z powyższych względów SA przyjął, iż należy uznać Uchwałę za nieważną jako sprzeczną z prawem, w tym z art. 177 § 1 i 178 KSH.
Wnioski praktyczne
1. Przy konstruowaniu w umowie spółki obowiązku wnoszenia przez wspólników dopłat, należy mieć na uwadze, iż w umowie powinna zostać określona maksymalna wysokość dopłat, do jakich wspólnik może zostać zobowiązany na rzecz spółki. Ponadto pamiętać należy, że o ile możliwe jest ustanowienie dopłat w wysokości części bądź wielokrotności kwoty udziałów w spółce, to nie można jednak – ani w umowie spółki, ani w późniejszej uchwale wspólników – zróżnicować ich wysokości w zależności od tego, komu dany udział przysługuje, ponieważ dopłaty mogą być nakładane jedynie proporcjonalnie (równomiernie) w stosunku do udziałów wspólników zgodnie z dyspozycją art. 177 § 2 KSH. Naruszenie tych zasad jest bowiem podstawą powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników (art. 252 KSH). Jednocześnie należy wskazać, że zasada proporcjonalnego obciążania wspólników dopłatami nie oznacza, że wspólnik może uzależnić wniesienie przez siebie dopłaty od faktu wywiązania się z tego obowiązku przez pozostałych wspólników. Co więcej, należy zaznaczyć, iż obowiązek wniesienia dopłat jest obowiązkiem przypisanym do udziału, a zatem nawet w razie zbycia przechodzi na nabywcę w takich granicach, w jakich ciążył on na zbywcy.
2. Jako dopłaty w rozumieniu przepisów KSH mogą być traktowane tylko sumy wpłacone do spółki zgodnie z art. 177 i nast. KSH. W przeciwnym razie wpłaty wspólników nie zostaną potraktowane jako dopłaty w rozumieniu przepisów KSH i wówczas wystąpią inne skutki prawnopodatkowe.
3. Ponadto wskazać należy, że o ile umowa spółki nie stanowi inaczej, do dopłat stosuje się art. 178 § 2 oraz 179 KSH. Po pierwsze więc, jeżeli wspólnik nie uiścił dopłaty w określonym terminie, obowiązany jest do zapłaty odsetek ustawowych, a po drugie spółka może żądać od niego naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.
