Ogólnopolska konferencja naukowa pt.: „Dochodzenie roszeń przed sądami polubownymi” odbyła się 16.5.2014 r. we Wrocławiu na WPAiE Uniwersytetu Wrocławskiego. Konferencja została zorganizowana przez Centrum Mediacji i Arbitrażu WPAiE UWr oraz Zakład Postępowania Cywilnego. Konferencja objęta została honorowym i finansowym patronatem przez Krajową Radę Radców Prawnych w Warszawie, Okręgową Radę Adwokacką we Wrocławiu, Okręgową Izbę Radców Prawnych we Wrocławiu oraz Okręgową Radę Radców Prawnych w Wałbrzychu.

Celem konferencji było przybliżenie problematyki związanej z dochodzeniem roszczeń przed sądami polubownymi oraz funkcjonowaniem poszczególnych instytucji wchodzących w skład arbitrażu. Organizowane przedsięwzięcie pozwoliło praktykom, naukowcom oraz studentom, spojrzeć na omawianą problematykę w sposób wnikliwy oraz z szerszej perspektywy. W konferencji wzięło udział ponad 150 osób.

Konferencję otworzyła Dyrektor Instytutu Prawa Cywilnego prof. dr hab. Elwira Marszałkowska-Krześ. Następnie głos zabrał Kierownik Centrum Mediacji i Arbitrażu dr hab. prof. nadzw. UWr Łukasz Błaszczak, który serdecznie podziękował wszystkim zgromadzonym na sali gościom za przybycie i chęć udziału w konferencji. W części oficjalnej przemawiał również Prodziekan WPAiE prof. dr hab. Piotr Machnikowski. Profesor P. Machnikowski podkreślił kilka istotnych aspektów skuteczności współczesnych sądów polubownych, wspomniał także, że sądy polubowne są potrzebne, lecz mają swoje wady, dlatego też istotna jest rzetelna analiza sądownictwa polubownego. Następnie głos zabrał Dziekan OIRP we Wrocławiu mec. Leszek Korczak, który wyraził swoje ubolewanie odnośnie nazbyt małej roli sądownictwa polubownego i możliwości jakie niesie ze sobą ta forma rozwiązywania sporów. Wykazał również, że sądy polubowne są dużą szansą dla współczesnego świata prawniczego. Jako ostatni w części oficjalnej przemawiał Wicedziekan ORA mec. Sławomir Krześ, podnosząc, że Wrocław jako ośrodek akademicki zasłużył na taką konferencję, gromadząc dzięki niej liczne grono zarówno praktyków, jak i naukowców. Ponadto mec. Sławomir Krześ zwrócił uwagę również na fakt, że to praktyka musi być przekonana co do rozwiązywania spraw za pośrednictwem sądów polubownych i to, iż zarówno adwokaci jak i radcowie prawni powinni dostrzegać w tej formie alternatywny sposób rozwiązywania konfliktów prawnych.

Część merytoryczną konferencji podzielono na trzy główne panele eksperckie oraz panel czwarty (fakultatywny) studencko-doktorancki. Pierwszy z nich zatytułowany „Kompetencja sądów polubownych do rozstrzygania sporów. Zdatność arbitrażowa sporów”, miał na celu przybliżenie uprawnień, jakie na gruncie obowiązującego prawa posiadają sądy polubowne oraz jakiego rodzaju sprawy posiadają zdatność arbitrażową. Moderatorem pierwszej sesji był dr hab. prof. nadzw. UWr Łukasz Błaszczak.

Jako pierwsza głos zabrała pani mec. dr Beata Gessel reprezentująca UKSW oraz Kancelarię GESSEL. Zaprezentowała wystąpienie pt. „Zapis na sąd polubowny a postępowanie dwuinstancyjne w arbitrażu”. Na wstępie swojego referatu prelegentka przedstawiła w jaki sposób Kodeks postępowania cywilnego definiuje sąd polubowny. Mecenas Beata Gessel zwróciła uwagę na fakt, że postępowanie dwuinstancyjne zdarza się bardzo rzadko. Starała się wykazać, że co do zasady arbitraż jest postępowaniem jednoinstancyjnym, zdaniem prelegentki: „Strona ma prawo wybrać sędziego w swojej sprawie, a to oznacza, że posiada szacunek dla jego mądrości i wiedzy”. W trakcie prezentacji referatu mec. Gessel opisała kilka nietypowych postępowań, w których sąd powszechny zastosował wyłączenie i przekazał sprawę do rozpatrzenia przez sąd arbitrażowy. Pani mec. Beata Gessel poruszyła także kwestię prymatu woli stron nad regulaminem, wykazując że z pełnym powodzeniem mogą one uzupełniać luki regulaminowe.

Następnie swoje doświadczenia związane ze sporami konsumenckimi przedstawiła dr hab. prof. nadzw. UŚ Kinga Flaga-Gieruszyńska w referacie pt. „Dochodzenie roszczeń konsumenckich przed sądami polubownymi”. Profesor Kinga Flaga-Gieruszyńska starała się przybliżyć działalność i funkcjonowanie systemu ochrony praw konsumenckich. Bardzo wnikliwie omówiła modele polubownego sądownictwa konsumenckiego, przywołując jako przykłady model szwedzki i niemiecki. Zwróciła również uwagę na fakt, że ingerencja państwa w tego rodzaju spory jest dużo większa aniżeli w przypadku innych sądów polubownych, co zdaniem pani profesor wynika z zasady legalności, na mocy której konsument nie może zostać bez ochrony prawnej. Prelegentka zwróciła uwagę na niski poziom świadomości społeczeństwa w zakresie funkcjonowania powyższych instytucji (77% badanych osób w ogóle o nich nie wie).

W dalszej części panelu swój referat pt. „Od braku zdatności do stosowania przepisów publicznoprawnych przez arbitrów” zaprezentował pan dr Maciej Zachariasiewicz, wykładowca na Akademii Leona Koźmińskiego. Wystąpienie rozpoczął od stwierdzenia, że „cechą arbitrażu jest elastyczność”. Prelegent zasygnalizował również to, aby wpływ regulacji publicznoprawnej nie ingerował zbyt mocno w prawo konkurencji. Na potwierdzenie słuszności swoich słów prelegent scharakteryzował przykład sprawy toczącej się w USA u schyłku XX w. – tzw. kazus MITSUBISHI. Po zakończeniu tej sprawy od 1995 r. w Stanach Zjednoczonych przestał obowiązywać zakaz poddawania spraw z zakresu konkurencji jurysdykcji sądów arbitrażowych.

Jako czwarty w pierwszym panelu głos zabrał dr Grzegorz Suliński reprezentujący Uniwersytet Jagielloński, który przedstawił referat pt. „Zdolność ugodowa sporów o zaskarżenie uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych”. W wystąpieniu dr Grzegorz Suliński już na wstępie zauważył, że spółka ma dwie możliwości w sporze o uchylenie uchwały: poddać je pod sąd arbitrażowy lub sąd powszechny. Prelegent wykazywał, że zdatność ugodowa

musi być rozpoznawana z konkretnym upodmiotowieniem danego sporu, a możliwość jego rozwiązania musi polegać na poczynieniu różnego rodzaju ustępstw. Naturą prawną uchwały jest to, iż jej skutek jest niepodzielny względem członków zgromadzenia. Istotne zdaniem dr Sulińskiego jest abstrakcyjne pojmowanie sytuacji, gdy pojawia się spór o zaskarżenie uchwały bądź uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych.

Pierwszą sesję zakończyło wystąpienie pt. „Zdatność ugodowa jako przesłanka zdatności arbitrażowej w świetle art. 1157 KPC” dr Anny Franusz, reprezentującej Uniwersytet Warmińsko-Mazurski. Na wstępie referatu dr Anna Franusz omówiła nowe kryteria zdatności arbitrażowej. Prelegentka wyraziła pogląd, że dysponowanie prawem należy rozumieć jako możliwość kreowania sytuacji prawnej. Analizując art. 1157 KPC dr Anna Franusz zwracała uwagę na stwierdzenie w powyższym artykule: „jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej”. Sformułowanie to budzi spore wątpliwości w doktrynie, a jej przeważająca część ma o nim złe zdanie.

Dyskusja po pierwszym panelu oscylowała wokół przydatności art. 1157 KPC. Zdaniem dr Macieja Zachariasiewicza powinien on zostać wyeliminowany z systemu prawnego. Z kolei mec. Rafał Kos poruszył problem sposobu rozumowania swobody zadysponowania zdatności arbitrażowej. Dr Grzegorz Suliński zaawizował kwestię bezskuteczności umowy a zdatności arbitrażowej, na co odpowiedzi starał się udzielić prof. dr hab. Andrzej W. Wiśniewski z Uniwersytetu Warszawskiego, który w swojej wypowiedzi stwierdził, że problem ten został już rozwiązany przez doktrynę niemiecką i austriacką.

Druga sesja została zatytułowana „Postępowanie arbitrażowe. Status arbitra w postępowaniu arbitrażowym”. Miała na celu przybliżenie metodologii pracy arbitra, jego praw jak i obowiązków oraz przedstawienie praktycznych aspektów postępowania arbitrażowego. Moderatorem drugiego panelu została dr hab. Izabella Gil, adiunkt z Uniwersytetu Wrocławskiego.

Jako pierwszy głos zabrał pan dr Bogusław Sołtys reprezentujący Uniwersytet Wrocławski. Tytuł jego wystąpienia – „Koszty postępowania arbitrażowego – wybrane zagadnienia na tle sporów dotyczących kontraktów FIDIC”. Na wstępie swojego wystąpienia dr Sołtys dokonał gruntownej analizy wzorca kontraktowego Międzynarodowej Federacji Inżynierów Konsultantów. W dalszej części swojego referatu omówił rodzaje kosztów, jakie mogą występować w tego typu kontraktach. W ostatniej fazie swojego referatu prelegent starał się udzielić odpowiedzi na pytanie czy strony mogą modyfikować umowę. Przy tej okazji pan dr Bogusław Sołtys wymienił kilka przykładów sporów.

Następnie głos zabrał prof. dr hab. Andrzej W. Wiśniewski przedstawiając w swoim referacie kilka uwag dotyczących umów zawieranych z arbitrami („Umowa arbitra z instytucją arbitrażową. Kilka uwag na tle polskiej praktyki”). Prezentację referatu prof. Andrzej W. Wiśniewski rozpoczął od – jego zdaniem – problemów generalnych, czyli kwestii powołania arbitra, stwierdzając, że nie reguła prawna, a sytuacja będzie determinowała umowę. Zdaniem prelegenta, jeżeli umowa ma być stosowana w praktyce, to jej wymogi muszą być określone dokładnie w regulaminie danej organizacji. Kończąc swoje wystąpienie referent zauważył, iż w jego ocenie nie powinno się zawierać umowy o arbitraż z arbitrem.

W dalszej części panelu referat pt. „Odpowiedzialność cywilna arbitra sądu polubownego z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków. Zagadnienia

wybrane” przedstawiła dr Joanna Kuźmicka-Sulikowska reprezentująca Uniwersytet Wrocławski. Zdaniem prelegentki, umowy z arbitrem nie można klasyfikować jako umowy zlecenia bądź umowy o dzieło, jak również taka umowa nie posiada wyłączenia spod odpowiedzialności deliktowej. W dalszej części referatu dr Kuźmicka-Sulikowska wspominała o dużym rozdźwięku w doktrynie, co do tego jak należy kwalifikować umowę z arbitrem. Jedni autorzy uważają, że jest ona publicznoprawna, natomiast inni stoją na stanowisku, że ma ona charakter prywatnoprawny. Swoje wystąpienie prelegentka zakończyła podając kilka najczęstszych przykładów odpowiedzialności arbitrów, zaliczając do nich brak skuteczności i poufności.

Jako czwarty głos zabrał dr Karol Zawiślak reprezentujący Uniwersytet Jagielloński, który przedstawił referat pt. „Charakter prawny receptum arbitrii”. Rozpoczynając swoje wystąpienie dr Karol Zawiślak zaznaczył, że w jego ocenie receptum arbitri jest niezależne od zapisu na sąd polubowny. Zdaniem prelegenta za możliwością przyznania recepto arbitri samodzielnego charakteru prawnego przemawia przede wszystkim jej przedmiot. Doktor Karol Zawiślak podsumowując swoje wystąpienie stwierdził, iż pod względem określenia podstawowego obowiązku stron umowy, determinującego możliwość przypisania określonego typu umowy receptum arbitri wykazuje większe podobieństwo do umowy o świadczenie usług niż do umowy zlecenia.

Drugi panel zakończyło wystąpienie pt. „Zabezpieczenie roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym (wybrane zagadnienia)” Tomasza Strumiłło reprezentującego Uniwersytet Łódzki. Prelegent na wstępie zaznaczył, że już na samym etapie tworzenia przepisów prawnych dotyczących zabezpieczenia roszczeń przed sądem polubownym autorom towarzyszyły spore kontrowersje. Istotna zdaniem autora referatu jest możliwość wybrania przez stronę modelu drogi zabezpieczenia roszczenia. Tomasz Strumiłło wskazywał na dużą skuteczność instytucji zabezpieczenia roszczenia.

Trzeci panel zatytułowany został „Wyrok sądu polubownego. Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego jako forma kontroli rozstrzygnięcia arbitrażowego”. Miał on na celu scharakteryzowanie wyroku sądu polubownego oraz przybliżenie współpracy sądu powszechnego z sądem polubownym. Moderatorem trzeciej sesji została mec. Agnieszka Templin – Kierownik Ośrodka Mediacyjnego przy OIRP we Wrocławiu.

Jako pierwszy głos zabrał dr Piotr Gil reprezentujący Uniwersytet Opolski. W swoim wystąpieniu pt. „Współpraca i nadzór pomiędzy sądem powszechnym i polubownym”. Doktor Gil starał się przybliżyć uczestnikom konferencji kryteria współpracy i nadzoru, które muszą zaistnieć, żeby współpraca i nadzór pomiędzy sądami przebiegały w sposób płynny. W dalszej części swojego referatu prelegent próbował dokonać analizy zagadnienia powództwa o ustalenie wyroku nieistniejącego – co odbiło się dość dużym echem w trakcie dyskusji.

Następnie głos zabrał pan dr Arkadiusz Bieliński z Uniwersytetu w Białymstoku. Dokonał analizy porównawczej pomiędzy wyrokami sądów arbitrażowych a wyrokami sądów powszechnych.

W dalszej części trzeciego panelu swój referat pt. „Przedmiot postępowania ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego” zaprezentował dr Włodzimierz Głodowski

z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zwracając uwagę na istotę wyroku arbitrażowego oraz charakter postępowania wywołanego skargą o uchylenie wyroku sądu polubownego.

Jako czwarty głos zabrał dr hab. Krystian Markiewicz z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W referacie pt. „Warunki formalne skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego i ich badanie przez sąd powszechny” starał się przybliżyć dość rzadko poruszaną tematykę w literaturze przedmiotu. Prelegent użył sformułowania, że „Skarga przeżywa swój renesans jako środek zaskarżenia”. Następnie dokonał wnikliwej analizy warunków, jakim czynić zadość musi skarga, aby była zgodna z powszechnie obowiązującym prawem.

Trzeci panel zakończyło wystąpienie pt. „Kontrola wyroku sądu polubownego w drodze uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku” mec. Pawła Pietkiewicza reprezentującego Kancelarię Prawną White & Case. Mecenas Paweł Pietkiewicz referat rozpoczął od postawienia pytania: „Czy skarga rzeczywiście kontroluje wyrok?”, następnie przeanalizował możliwość uchylenia orzeczenia, gdy jest ono niezgodne z międzynarodowym porządkiem prawnym. Prelegent w dalszej części swojego referatu mówił o „erozji” relacji pomiędzy prawem miejsca a prawem procesu, dokonując w tym miejscu analizy wybranych przypadków w ustawodawstwie szwajcarskim i francuskim. Przemówienie mecenasa Pietkiewicza zostało zakończone konkluzją, że sądownictwo polubowne jest wehikułem samonapędzającym się.

Dyskusja po zakończeniu trzeciej sesji – w ocenie organizatorów najbardziej burzliwa – rozpoczęła się od wystąpienia prof. nadzw. UWr dr hab. Łukasza Błaszczaka, który zwrócił uwagę na kilka istotnych kwestii. W pierwszej kolejności podniesiono, że pewnego rodzaju niekonsekwencją jest wymagać od arbitrów znajomości prawa unijnego i uchylania wyroków arbitrażowych z powodu jego naruszeń, wobec niemożności zwrócenia się przez sąd polubowny z pytaniem prejudycjalnych do Trybunału Sprawiedliwości. Następnie głos zabrał dr Maciej Zachriasiewicz stwierdzając, że sąd polubowny znajduje się w trudniejszej sytuacji aniżeli sąd powszechny. Doktor Arkadiusz Bieliński poruszył kwestię swobody sędziów sądów polubownych poddając pod wątpliwość mniejszą swobodę sędziów sądów polubownych, z czym nie do końca zgodził się prof. dr hab. Andrzej W. Wiśniewski, który stanął na stanowisku, że większą odpowiedzialność ponoszą arbitrzy i są oni zawsze bezwzględnie związani prawem materialnym. W dalszej części dyskusji prof. nadzw. UWr dr hab. Łukasz Błaszczak zadał pytanie: „Czy w ocenie prelegentów skarga jest powództwem?”. Odpowiedzi starał się udzielić dr Włodzimierz Głodowski i dr Piotr Gil. Mecenas Rafał Kos podniósł kwestię możliwości zwrócenia się przez sąd polubowny o pomoc do sądu powszechnego w zakresie arbitrów. Dyskusję zakończyło wystąpienie dr Anny Franusz, która poprosiła prelegentów o ustosunkowanie się do kwestii powództwa o ustalenie a powództwa o uchylenie wyroku.

W panelu czwartym zostały zaprezentowane referaty przygotowane przez studentów i doktorantów z Uniwersytetu Wrocławskiego. Jako pierwszy referat pt. „Zdolność do bycia arbitrem na tle polskiej regulacji” wygłosił student prawa Michał Pyrz. Następnie zabrała głos Anna Banaszewska, przedstawiając wystąpienie pt. „Hybrydowe formy med-arb i arb-med”. Jako trzecia wystąpiła Joanna Broniszewska, która przygotowała

referat nt. „Pytanie prejudycjalne a sąd polubowny”. Ostatnia zabrała głos studentka prawa Agnieszka Regiec, przedstawiając referat pt. „Dopuszczalność poddania pod sąd polubowny sporów ze stosunku spółki”.

Uroczystego zamknięcia obrad konferencji dokonał prof. nadzw. UWr dr hab. Łukasz Błaszczak. Każdy z modułów spotkał się z dużym zainteresowaniem zarówno prelegentów, jak i uczestników konferencji, których liczebność okazała się imponująca. Konferencja miała na celu zasygnalizowanie tych kwestii, które w praktyce wywołują najwięcej wątpliwości. W trakcie konferencji oprócz wystąpień zaproszonych gości nie zabrakło także miejsca na dyskusje, które z uwagi na ograniczone ramy czasowe toczyły się również w kuluarach. Zdecydowana większość uczestników podkreślała, że powyższe wydarzenie stało się doskonałą sposobnością do spotkania i wymiany poglądów dla radców prawnych, sędziów, adwokatów, arbitrów oraz przedstawicieli doktryny zajmujących się tematyką przedstawioną na konferencji.