W dniach 16–17.11.2016 r. w Londynie odbyła się konferencja naukowa pt. „Arbitration and Legal Reasoning” organizowana przez Centre for Law and Society in a Global Context oraz School of International Arbitration Queen Mary University of London. Wydarzenie to stanowiło światowe forum wymiany myśli zarówno dla pracowników naukowych i praktyków zajmujących się arbitrażem międzynarodowym, jak również dla teoretyków prawa.

Konferencja miała cztery podstawowe cele. Po pierwsze, przeprowadzenie teoretycznoprawnej analizy procesu rozstrzygania sporów przed sądami polubownymi w kontekście ewolucji arbitrażu międzynarodowego. Po drugie, zidentyfikowanie funkcji oraz źródeł uzasadnień decyzji podejmowanych przez arbitrów. Po trzecie, ustalenie i krytyczną analizę różnych modeli oraz technik rozumowania prawniczego używanych w arbitrażu handlowym i inwestycyjnym. Po czwarte, stworzenie platformy wymiany myśli i doświadczeń dla naukowców zainteresowanych rozwojem teoretycznego i historycznego aspektu sądownictwa polubownego.

Konferencja rozpoczęła się od dyskusji w panelu zatytułowanym „Cele i funkcje sporządzania uzasadnień w arbitrażu” („The Purpose(s) and Function(s) of Reason-Giving in Arbitration”), któremu przewodniczył dr Maks Del Mar (Queen Mary University of London). Pierwsza prelegentka, dr Elaine Mak (Universiteit Utrecht) przedstawiła porównawczą analizę charakteru i metodyki konstruowania motywów rozstrzygnięcia sporządzanych przez sądy krajowe, sądy międzynarodowe oraz sądy polubowne. W konkluzji referatu autorka wskazała, że uzasadnienia wyroków sądów polubownych są skierowane przede wszystkim do stron danego sporu (zazwyczaj nie są one publikowane), zaś ich funkcja sprowadza się do wyjaśnienia motywów rozstrzygnięcia przegranemu, więc co do zasady nie mają one kontekstu społecznego i prawotwórczego. Jednym z kolejnych panelistów był nestor arbitrażu międzynarodowego, V.V. Veeder QC (Essex Court Chambers), który przedstawił ewolucję arbitrażu handlowego z perspektywy angielskiej – od dominacji sporów dotyczących obrotu towarami (ang. commodity arbitration), w których

decyzje arbitrów nie były z reguły uzasadniane, do współczesnych wielowątkowych sporów, w których strony oczekują ujawnienia przez arbitrów motywów rozstrzygnięcia. Jednocześnie prelegent wskazał na zmiany standardów prawnych, które obecnie wymuszają uzasadnianie wyroku arbitrażowego z uwagi na prawo strony do rzetelnego procesu. W swoim wystąpieniu V.V. Veeder QC zwrócił ponadto uwagę na istotne rozstrzygnięcie sądu angielskiego w sprawie dotyczącej uchylenia wyroku sądu arbitrażowgo, w którym zarzucano m.in. wadliwość uzasadnienia wyroku1. Court of Appeal oddalił skargę i stwierdził, że motywy rozstrzygnięcia w arbitrażu nie muszą spełniać tych samych wymagań co uzasadnienia sądów powszechnych – wystarczy, że „uzewnętrzniają proces myślowy, oparty na dowodach i pismach, które sąd polubowny uznał za istotne dla rozstrzygnięcia sporu”2. W dyskusji zamykającej panel, wielokrotnie podnoszono, że ujawnienie motywów rozstrzygnięcia ma fundamentalne znaczenia w każdym systemie rozwiązywania sporów (prof. Alec Stone Sweet, National University of Singapore oraz prof. Massimo Benedettelli,  University „Aldo Moro” of Bari).

Druga sesja, zatytułowana „Źródła motywów rozstrzygnięcia w arbitrażu” („The Sources of Reason-Giving in Arbitration”), była prowadzona przez prof. Davida Carona (King’s College of London). Na wstępie prof. Andrea Bjorklund (McGill University) przedstawiła wpływ podstawowych zasad międzynarodowego porządku publicznego na kształt motywów rozstrzygnięcia w arbitrażu, podkreślając jednocześnie, że uzasadnienia te skierowane są nie tylko do stron, ale także do sądów rozpoznających sprawy postarbitrażowe. W dalszej kolejności arbiter Sophie Nappert przedstawiła argumenty przeciwko koncepcji stanowiącej, że w arbitrażu inwestycyjnym mamy do czynienia z systemem precedensowym lub quasi-precedensowym. Zdaniem prelegentki, pomijanie przez trybunały arbitrażowe analizy stanów faktycznych decyduje o tym, że zjawisko powoływania się na wcześniejsze wyroki można zakwalifikować jedynie jako praktykę cytowania, formę argumentacji. W tym samym panelu wystąpił także prof. Paul Schiff Berman (George Washington), który jest teoretykiem prawa. Przedstawił on koncepcję pluralizmu źródeł prawa i jej zastosowania w arbitrażu międzynarodowym.

Trzecia sesja poświęcona była wpływowi indywidualnych cech arbitra na sposób podejmowania przez niego decyzji oraz ich uzasadnianie („The Virtues and Vices of Arbitrators: Influences, Values, Ideologies”), a poprowadził ją prof. Stavros Brekoulakis (Queen Mary University of London), jeden z pomysłodawców konferencji. Wśród prelegentów znalazła się m.in. dr Daphna Kapeliuk (związana w przeszłości m.in. z Tel Aviv University), która porównywała dynamikę podejmowania decyzji przez arbitra jedynego oraz wieloosobowy trybunał arbitrażowy, analizując przy okazji znaczenie zdań odrębnych. Prelegentka stwierdziła m.in., że zdania odrębne są sporządzane najczęściej przez arbitra powołanego przez stronę przegrywającą i stanowią wyraz jego dystansu wobec rozstrzygnięcia niekorzystnego dla strony, która go nominowała. Interesujące okazało się również

wystąpienie prof. Thomasa Schultza (King’s College London), który odróżnił od siebie proces podejmowania decyzji i proces jej uzasadniania, wskazując na dwa rodzaje motywów, którymi kierują się arbitrzy. Po pierwsze, na motywy epistemologiczne (ang. epistemic reasons), takie jak: wartości, uczucia, przekonania polityczne i ekonomiczne danego arbitra. Po drugie, na motywy uzasadniające podjęcie konkretnych decyzji ze względu na własne interesy arbitra (ang. reasons for actions), do których zaliczył: chęć wydania stabilnego i wykonalnego wyroku, nadzieję na kolejne nominacje, dbałość o reputację. Paneliści i publiczność żywo dyskutowali o tym, jak kształtuje się proporcja pomiędzy prawem, motywami epistemologicznymi oraz własnymi motywacjami arbitrów we współczesnym arbitrażu.

Drugi dzień konferencji podzielony był na dwie sesje – pierwszą, poświęconą uzasadnieniom wyroków w arbitrażu handlowym („Modes, Devices and Techniques of Reasoning in Commercial Arbitration”), której przewodniczyła arbiter Juliet Blanch, oraz drugą, dedykowaną motywom rozstrzygnięcia w arbitrażu inwestycyjnym („Modes, Devices and Techniques of Reasoning in Investment Arbitration”), prowadzoną przez Annę Joubin Bret, ekspertkę z zakresu arbitrażu inwestycyjnego.

W ramach wystąpień dotyczących arbitrażu handlowego, prof. S.I. Strong (Missouri University) skupiła się na odróżnieniu stylów uzasadniania wyroków charakterystycznych dla systemów common law i civil law, których konwergencję można dostrzec w międzynarodowym arbitrażu handlowym. Z kolei Audley Sheppard QC, jako przedstawiciel praktyki arbitrażowej, skrytykował dogmatyczne podejście do uzasadniania rozstrzygnięć sądów polubownych. Wskazał on, że motywy rozstrzygnięcia jako fragment wyroku arbitrażowego są jedynie formalnym wyrazem prawdziwych motywów arbitrów i nie zawsze w pełni z nimi korespondują.

Podczas sesji poświęconej arbitrażowi inwestycyjnemu, prof. Stephan Schill (University of Amsterdam) przedstawił cechy uzasadniania wyroków w sporach między inwestorami a państwami, do których należą: wykładnia umów międzynarodowych typu BIT (bilateral investment treaty) w kontekście całego systemu prawa inwestycyjnego, nieformalny system precedensu oraz stosowanie soft law. Zdaniem prof. S. Schilla różnorodność sposobów formułowania uzasadnień w arbitrażu inwestycyjnym wynika z wpływów bardzo wielu kultur prawnych oraz odmiennego postrzegania przez arbitrów swojej funkcji – przez jednych jako mandat jedynie do rozstrzygnięcie konkretnego sporu między stronami, a przez innych jako upoważnienie do kształtowania systemu międzynarodowego prawa inwestycyjnego. Na uwagę zasługuje również referat prof. Federico Ortino (King’s College London), który szczegółowo omówił motywy rozstrzygnięcia w sprawie Philip Morris v. Urugwaj3, wskazując na dowolność arbitrów w powoływaniu się na wcześniejsze orzecznictwo. Skonstatował on, że okoliczność ta może stanowić mocny argument dla krytyków arbitrażu inwestycyjnego. Podczas dyskusji skupiono się na potrzebie wprowadzenia mechanizmu apelacyjnego do arbitrażu inwestycyjnego.

Jej uczestnicy byli zgodni, że kwestia ta należy obecnie do jednej z najszerzej komentowanych w środowisku arbitrażowym.

Podsumowania konferencji dokonał dr M. Del Mar, który zauważył, że poziom zainteresowania uczestników teoretycznoprawnym podejściem do arbitrażu przeszedł oczekiwania organizatorów. Można się zatem spodziewać coraz częstszej współpracy teoretyków prawa, badających komparatystykę prawniczą i pluralizm źródeł prawa, z badaczami arbitrażu międzynarodowego, który współcześnie jest soczewką w pełni skupiającą w sobie te zjawiska.