Zgodnie z art. 45 KP w razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, Sąd Pracy, jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu, stosownie do żądania pracownika orzeka o przywróceniu do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu. Również pracownikowi, z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie. O przywróceniu do pracy lub odszkodowaniu orzeka Sąd Pracy, który może nie uwzględnić żądania pracownika przywrócenia do pracy na podstawie art. 45 § 2 KP, jeżeli ustali, że jest to niemożliwe lub niecelowe. W takiej sytuacji orzeka o odszkodowaniu.
Należy jednak podkreślić, że art. 45 § 2 KP nie stosuje się do pracowników, o których mowa w art. 39 i 177 KP oraz w przepisach szczególnych dotyczących ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę, chyba że uwzględnienie żądania pracownika przywrócenia do pracy jest niemożliwe z przyczyn określonych w art. 411 KP - wówczas Sąd Pracy orzeka o odszkodowaniu.
Nieuwzględnienie żądania przywrócenia do pracy i zasądzenie na rzecz pracownika odszkodowania powinno być poprzedzone dokonaniem przez Sąd Pracy ustaleń co do braku możliwości lub niecelowości przywrócenia do pracy w okolicznościach faktycznych konkretnej sprawy (zob. postanowienie SN z 26.2.2001 r., I PKN 888/00, OSNP Nr 20/2002, poz. 493; wyrok SN z 29.11.2000 r., I PKN 122/00, OSNP Nr 13/2002, poz. 310). Przy czym ocena niemożności lub niecelowości przywrócenia do pracy powinna uwzględniać także okoliczności, które wystąpiły po dokonaniu wypowiedzenia umowy (zob. wyrok SN z 4.10.2000 r., I PKN 531/00, OSNP Nr 10/2002, poz. 234).
W orzecznictwie podkreśla się, że ocena roszczenia pracownika o przywrócenie do pracy z punktu widzenia kryterium możliwości i celowości jego dalszego zatrudniania powinna uwzględniać takie okoliczności, jak: rodzaj przyczyny rozwiązania stosunku pracy, podstawa orzeczenia o przywróceniu do pracy, skutki mogące wyniknąć dla jednej lub drugiej strony z przywrócenia pracownika do pracy lub z zasądzenia na jego rzecz odszkodowania (zob. wyrok SN z 10.10.2000 r., I PKN 66/00, OSNP Nr 10/2002, poz. 235). Niecelowość wydania orzeczenia o przywróceniu do pracy uzasadniają okoliczności wiążące się z jednej strony z funkcjonowaniem zakładu pracy, z drugiej zaś z tak nagannym postępowaniem pracownika, że jego powrót byłby niewskazany (zob. wyrok SN z 10.1.2003 r., I PK 144/02, PP Nr 12/2003, poz. 32).
Do przyczyn uzasadniających zastosowanie przez sąd orzekający w sprawie art. 45 § 2 KP wynikających z postępowania pracownika w określonych okolicznościach zalicza się m.in.: utratę zaufania przez pracodawcę w stopniu uzasadniającym definitywne wypowiedzenie umowy o pracę (zob. wyrok SN z 3.12.2003 r., I PK 370/03, PP Nr 7-8/2004), poważny i długotrwały, a przede wszystkim zawiniony przez pracownika lub powstały na tle dotyczących go okoliczności konflikt między nim a przełożonym lub współpracownikiem (zob. wyrok SN z 28.7.1999 r., I PKN 110/99, OSNP Nr 21/2000, poz. 780; wyrok SN z 3.4.1997 r., I PKN 63/97, OSNP Nr 3/1998, poz. 74), wielokrotne nieusprawiedliwione nieobecności oraz używanie alkoholu w pracy (zob. wyrok SN z 13.11.1997 r., I PKN 343/97, OSNP Nr 19/1998, poz. 563). Ponadto do okoliczności takich należy zaliczyć: naganne zachowanie się (zob. wyrok SN z 24.2.1998 r., I PKN 539/97, OSNP Nr 3/1999, poz. 87) oraz samowolną odmowa wykonywania pracy (wyrok SN z 2.2.2001 r., I PKN 233/00, OSNP Nr 20/2002, poz. 490).
Niecelowość przywrócenia do pracy pracownika, który zajmował stanowisko kierownicze, może być motywowana m.in.: negatywną oceną jego pracy, brakiem umiejętności współpracy z pracownikami i przełożonymi mającym niekorzystny wpływ na działalność danej komórki organizacyjnej, niewystarczającymi zdolnościami organizacyjnymi oraz trwałą niezdolnością do pracy połączoną z pobieraniem świadczenia z ubezpieczenia społecznego (zob. wyrok SN z 28.6.2001 r., I PKN 497/00, OSNP Nr 9/2003, poz. 221).
Natomiast pracodawca, który wskazuje nieprawdziwą przyczynę rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, z reguły nie może żądaniu przywrócenia do pracy przeciwstawić twierdzenia o niecelowości uwzględnienia tego żądania (zob. wyrok SN z 21.9.2001 r., I PKN 625/00, OSNP Nr 18/2003, poz. 427). Również działania pracodawcy zmierzające do ogólnego zmniejszenia zatrudnienia nie stanowią wystarczającej podstawy do odmowy uwzględnienia żądania przywrócenia do pracy, bez dokonania oceny, czy odnoszą się do stanowiska zajmowanego przez pracownika (zob. wyrok z 26.3.1998 r., I PKN 566/97, OSNP Nr 5/1999, poz. 166).
Przywrócenie do pracy następuje na warunkach istniejących w chwili rozwiązania umowy, a więc polega na dopuszczeniu pracownika do wykonywania czynności należących do jego obowiązków przed rozwiązaniem umowy o pracę (zob. wyrok SN z 26.1.1999 r., I PKN 557/98, OSNP Nr 6/2000, poz. 219) za wynagrodzeniem zgodnym z obowiązującym u tego pracodawcy regulaminem (zob. wyrok SN z 24.10.1997 r., I PKN 326/97, OSNP Nr 15/1998, poz. 454). W konsekwencji pracodawca nie musi ich ponownie określać przez wskazanie stanowiska pracy, warunków wynagradzania i innych elementów treści stosunku pracy (zob. wyrok SN z 26.11.2003 r., I PK 490/02, OSNP Nr 20/2004, poz. 353).
W przypadku orzeczenia przez sąd przywrócenia do pracy pracodawca może odmówić ponownego zatrudnienia pracownika, jeżeli w ciągu siedmiu dni od przywrócenia do pracy nie zgłosił on gotowości niezwłocznego podjęcia pracy, chyba że przekroczenie terminu nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych. Zgłoszenie gotowości niezwłocznego podjęcia pracy może być dokonane przez każde zachowanie objawiające w dostateczny sposób zamiar kontynuowania reaktywowanego stosunku pracy, w szczególności przez faktyczne podjęcie i wykonywanie pracy na stanowisku, na które pracownik został przywrócony wyrokiem sądu (zob. wyrok SN z 12.11.2003 r., I PK 524/02, OSNP Nr 20/2004, poz. 347). Ocena przyczyn uchybienia przez pracownika terminowi zgłoszenia gotowości do pracy po prawomocnym przywróceniu do pracy nie może pomijać niewłaściwego zachowania się pracodawcy (zob. wyrok SN z 2.6.2000 r., I PKN 683/99, OSNP Nr 22/2001, poz. 668).
Sąd może uwzględnić roszczenie o odszkodowanie zamiast roszczenia o przywrócenie do pracy zgłoszonego przez pracownika objętego szczególną ochroną trwałości stosunku pracy określoną w ustawie z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.), wówczas gdy okaże się ono nieuzasadnione ze względu na jego sprzeczność z zasadami współżycia społecznego lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa (art. 8 KP), gdyż zachowanie pracownika było szczególnie naganne (zob. wyrok SN z 24.3.2000 r., I PKN 552/99, OSNP Nr 15/2001, poz. 483; wyrok SN z 9.2.2000 r., I PKN 527/99, OSNP Nr 13/2001, poz. 436; uchwała SN z 30.3.1994 r., I PZP 40/93, OSNCP Nr 12/1994, poz. 230)
